नागपुर प्रशासकीय विभागाबद्दल संपूर्ण माहिती

नागपुर प्रशासकीय विभागाबद्दल संपूर्ण माहिती

• जिल्ह्याचे मुख्य ठिकाण – नागपुर
• लोकसंख्या – 46,53,171 (सन 2011 च्या जनगणनेनुसार)
• तालुके – 15 – काटोल, सावणेर, रामटेक, हिंगणा, नागपुर (ग्रामीण), नागपुर (शहर), उमरेड, कामठी, नरखेड, कळमेश्वर, मौदा, भिवापुर, कुही, पारशीवणी, देवलापूर.
• सीमा – नागपुर जिल्ह्याच्या उत्तरेस मध्य प्रदेशातील छिदवाडा व शिवणी हे जिल्हे असून वायव्येस अमरावती जिल्हा आहे. दक्षिणेस चंद्रपुर जिल्हा, पूर्वेस भंडारा जिल्हा आणि पश्चिमेस वर्धा जिल्हा आहे.

• नाग नदीच्या काठी असलेल्या या शहराला नाग नदीवरून नागपुर हे नाव पडले. हे शहर मराठा राजवटीत भोसल्यांच्या राजधांनीचे शहर होते. येशील दीक्षाभूमी हे स्थान प्रसिध्द आहे.
• महाराष्ट्र राज्याची उपराजधानी आहे. संत्र्यासाठी देशातच नव्हे तर विदेशात सुध्दा प्रसिध्द आहे.
• 4 फेब्रुवारी 2004 रोजी नागपुर विमानतळाला आंतरराष्ट्रीय दर्जा देण्यात आला.
• नागपुर विद्यापीठाचे नामकरण ‘राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज नागपुर विद्यापीठ’ असे करण्यात आले.

• नागपुर – महाराष्ट्र राज्याची उपराजधानी आहे. येथे महाराष्ट्र विधीमंडळाचे हिवाळी अधिवेशन भरते. येथील सीताबर्डीचा किल्ला पाहण्यासारखा आहे. मुंबई उच्च न्यायालयाचे खंडपीठ आहे. महाराष्ट्र राज्य खाण महामंडळ, निरी; रमन विज्ञान केंद्र प्रसिध्द आहे.
• कामठी – दगडी कोळश्याच्या खाणीसाठी प्रसिध्द आहे. येथे सैनिकी शिक्षण देणारे विद्यालय असून अलीकडे येथील ड्रॅगण पॅलेस टेम्पल प्रेक्षणीय स्थळ म्हणून विकसित होत आहे.
• काटोल – येथे लिंबू या फळाचे संशोधन केंद्र आहे.
• सावनेर – दगडी कोळश्याच्या खाणी आहेत.
• रामटेक – येथेच महाकवी कालिदासांनी मेघदूत हे काव्य लिहिले होते. येथे महाकवी कालिदास स्मारक आहे.
• अंभोरा – येथील चैतन्येश्वराचे व हरिहर स्वामींचे मंदिर प्रसिध्द आहे.
• कळमेश्वर – संत्रा व मिरचीच्या बाजारासाठी प्रसिध्द आहे.
• भिवापुर – मिरचीच्या बाजारासाठी प्रसिध्द आहे.

• 14 ऑक्टोबर 1956 रोजी नागपुर येथे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी आपल्या हजारो अनुयायांसह बौध्द धर्माचा स्वीकार करून दीक्षा घेतली. हे जगाच्या इतिहासातील सर्वात मोठे धर्मांतर होय.
• याच स्थळाला दीक्षाभूमी म्हणून ओळखल्या जाते.
• कामठी येथील सर्वदूर गाजलेले ड्रॅगण पॅलेस हे बौध्द धम्म मंदिराचे 23 नोव्हेंबर 1999 ला उद्घाटन झाले. अतिशय देखणी वास्तु असणारे हे मंदिर ड्रॅगण पॅलेस मंदिर म्हणून ओळखले जाते.

• जिल्ह्याचे मुख्य ठिकाण – भंडारा
• लोकसंख्या – 11,98,810 (सन 2011 च्या जनगणनेनुसार)
• तालुके – 7 – भंडारा, साकोली, पवनी, मोहाडी, तुमसर, लाखांदूर, लाखणी.
• शेजारी जिल्हे – भंडारा जिल्ह्याच्या उत्तरेस मध्यप्रदेश असून पूर्वेस गोंदिया जिल्हा आहे. दक्षिणेस चंद्रपुर जिल्हा आणि पश्चिमेस नागपुर जिल्हा आहे.

• भांड्याचे शहर म्हणून भंडारा अशी या शहाराच्या नावाशी उत्पती मांडली जाते. भाण हा शब्द भांडी या अर्थी वापरला जात असावा. असे अनुमान निघते.
• भाण शब्दावरून भाणारा आणि त्यावरून पुढे भंडारा हा शब्द असावा. भात हे मुख्य पीक.
• तलावाचा जिल्हा म्हणून प्रसिध्द. येथील पितळी भांडी प्रसिध्द आहे.

• भंडारा – गवळी राजवटीत बाधलेला प्राचीन किल्ला शहरात आहे. पितळी भांडी प्रसिद्ध आहेत. येथे अलोनीबाबा या संताचा मठ आहे. भंडार्‍याचे निलभट्ट यांच्या घरी चक्रधर स्वामींनी मुक्काम केले आहे.
• तुमसर – तांदळची बाजारपेठ म्हणून प्रसिध्द आहे. येथे मँगनीज शुध्द करण्याचा कारखाना आहे.
• भंडारा रोड – येथे मोठा पोलाद प्रकल्प आहे.
• जवाहरनगर – युध्द साहित्य निर्मितीचा मोठा कारखाना आहे.
• अंबागड – येथील मध्ययुगीन किल्ला प्रसिध्द असून तो बख्त बुलंदशाह या गोंड राजाने बांधला आहे.
• पवनी – हे स्थळ प्राचीन काळी बौध्द धर्मियांचे महत्वाचे क्षेत्र होते. येथे बौध्द कालीन स्तूप आहे.
• अड्याळ – येथील हनुमान मंदिर प्रसिध्द आहे.

• जिल्ह्याचे मुख्य ठिकाण – गोंदिया
• लोकसंख्या – 13,22,331 (सन 2011 च्या जनगणनेनुसार)
• तालुके – 8 – गोंदिया , तिरोडा , गोरेगाव , आमगाव , देवरी, सालेकसा, अर्जुनी (मोरेगाव), सडक -अर्जुनी
• सीमा – गोंदिया जिल्ह्याच्या उत्तरेस मध्य प्रदेश असून पूर्वेस छत्तीसगढ राज्य आहे. दक्षिणेस गडचिरोली जिल्हा आणि पश्चिमेस भंडारा जिल्हा आहे.

• 1 मे 1999 रोजी भंडारा जिल्ह्याचे विभाजन होऊन गोंदिया जिल्ह्याची निर्मिती झाली. या जिल्ह्यातील नागझिरा अभयारण्य प्रसिध्द आहे.
• भाताच्या गीराण्याकरिता गोर्दिया प्रसिध्द आहे. तसेच तेंदूपाने गोळा करणे व त्यापासून विडया बनविणे हा उद्योग मोठया प्रमाणात चालतो.
• भवभूती हा प्राचीन भारतीय साहित्यिक व नाटककार याच जिल्ह्याचा सुपुत्र होता.

• गोंदिया – येथील भाताच्या गिरण्या व लाकूडकटाई प्रसिद्ध आहे.
• तिरोडा – तांदळाची बाजारपेठ म्हणून प्रसिध्द आहे.
• आमगाव – प्रसिध्द संस्कृत नाटककार भवभूती यांचे स्मारक येथे आहे.
• नवेगाव बांध – येथील राष्ट्रीय उद्यान पर्यटन केंद्र म्हणून प्रसिध्द आहे.
• प्रतापगड – येथील प्राचीन किल्ला व शिवमंदिर प्रसिध्द आहे.
• नागझीरा – हे स्थळ अभयारण्य म्हणून प्रसिध्द आहे.
• सडक अर्जुनी – बांबुच्या कलात्मक आणि विविधोपयोगी वस्तू निर्मितीचे केंद्र.

• जिल्ह्याचे मुख्य ठिकाण – वर्धा
• लोकसंख्या – 12,96,157 (सन 2011 च्या जनगणनेनुसार)
• तालुके – 8 – आर्वी, वर्धा , हिंगणघाट, सेलू, देवळी , समुद्रपूर , आष्टी, कारंजा.
• सीमा – वर्धा जिल्ह्याच्या उत्तर व पूर्वेस नागपूर जिल्हा आहे. आग्नेयेस चंद्रपूर जिल्हा, दक्षिणेस यवतमाळ जिल्हा आणि पश्चिमेस अमरावती जिल्हा आहे.

• वर्धा या शहराचे पूर्वीचे नाव पालकवाडी असे होते. पालकवाडी नावाच्या छोट्या वस्तीचा नियोजनबध्द विकास होऊन आजचे वर्धा शहर अस्तित्वात आले आहे.
• गांधी जिल्हा म्हणून ओळख.
• महाराष्ट्रात वर्धा येथे हत्तीरोग संशोधन केंद्र कार्यरत आहे.
• महात्मा गांधी ज्या झोपडीत राहत होते ती झोपडी ‘बापू-कुटी’आजही सेवाग्राम येथे पहावयास मिळते.
• पवनार येथे आचार्य विनोबा भावे यांनी स्थापन केलेला ‘परमधाम आश्रम प्रासिद्ध आहे.

• वर्धा – जवळच असलेले  सेवाग्राम येथे महात्मा गांधीजींचा व पवनार येथे आचार्य विनोबा भावे यांनी स्थापन केलेला ‘परमधाम आश्रम प्रासिद्ध आहे. राष्ट्रभाषा प्रचार समितीचे मुख्यालय येथे आहे. वर्धा येथील अखिल भारतीय ग्रामोद्योग संघ ही संस्था प्रसिध्द आहे.
• हिंगण घाट – येथील जैन मंदिर व मल्हारी – मार्तंड मंदिर प्रसिध्द आहे.
• आर्वी – येथील काचेचे जैन मंदिर प्रसिध्द आहे. आर्वीला संतांची आर्वी म्हणून ओळखतात.
• आष्टी – 1942 च्या आंदोलनादरम्यान झालेल्या गोळीबारात अनेक सत्याग्रही मारल्या गेले.
• पवनार – विनोबा भावेंनी स्थापन केलेला परमधाम आश्रम आहे.
• सेवाग्राम – सेवाग्राम येथे ‘बापू-कुटी’ प्रसिध्द आहे.
• पुलगाव – लष्करी सामग्रीचे कोठार यासाठी प्रसिध्द आहे.
• केळझर – स्फोटक द्रवाचा कारखाना.
• ढगा – हे गाव कारंजा तालुक्यात येत असून येथे शिवलिंग असलेली प्राचीन मंदिर आहे.

• जिल्ह्याचे मुख्य ठिकाण – गडचिरोली
• लोकसंख्या – 10,71,795 (सन 2011 च्या जनगणनेनुसार)
• तालुके – 12 – कुरखेडा, अहेरी, धानोरा, सिरोंचा, कोरची, आरमोरी, चामोर्शी, एटापल्ली, गडचिरोली, भामरागड, मुलचेरा, देसाईगंज.
• सीमा – गडचिरोली जिल्ह्याच्या उत्तरेस भंडारा जिल्हा व पूर्वेस छत्तीसगड राज्य आहे. दक्षिणेस आंध्रप्रदेश आणि पश्चिमेस चंद्रपूर जिल्हा आहे.

• चंद्रपूर जिल्ह्याचे विभाजन करून 26 ऑगस्ट 1982 रोजी हा जिल्हा अस्तित्वात आला.
• गडचिरोली हा आदिवासी जिल्हा व नक्षलवाद्यांचा जिल्हा म्हणून ओळखला जातो. गोंड ही येथील प्रमुख
• आदिवासी जमात होय. या जिल्ह्यात लोकसंख्येची घनता व साक्षरतेचे प्रमाण सर्वात कमी आहे.
• राज्यातील ओद्योगिकदृष्ट्या सर्वाधिक मागासलेला जिल्हा म्हणून गडचीरोलीला ओळखले जाते.

• हेमलकसा- अपंग व कुष्टरोगी यांच्या उपचार व पुनर्वसनाकरिता बाबा आमटे व त्यांचे चिरंजीव डॉ. प्रकाश आमटे यांनी एक प्रकल्प सुरु केला आहे.
• सिरोंचा – येथे दर बारा वर्षांनी सिंहस्थ पर्वणी यात्रा भरते.
• आरमोरी – या गावात त्रिदल पध्दतीचे शैव मंदिर आहे. हे मंदिर गोंड राजा हरीश्र्चंद्राने बांधले जो वैरागडचा किल्लेदार होता. नंतर हा भाग रघुजी भोसलेच्या ताब्यात गेला.
• शोधग्राम – डॉ. अभय बंग व त्यांच्या पत्नी डॉ. राणी बंग यांचे येथे आरोग्य केंद्र आहे.
• वैरागड – खोब्रागडी व सातनाला नद्यांच्या संगमावर आरमोरी तालुक्यात हा प्रसिध्द किल्ला आहे. विराट राजाची ही राजधानी . हा किल्ला राजा बाबाजी बल्लार शहा याने 1572 मध्ये बांधला असे मानतात.

• जिल्ह्याचे मुख्य ठिकाण – चंद्रपूर
• क्षेत्रफळ – 11,443 चौ.कि.मी.
• लोकसंख्या – 21,94,162 (सन 2011 च्या जनगणनेनुसार)
• तालुके – 15 – गोंडपिंपरी, ब्रम्हपुरी, सिंदेवाही, भद्रावती, वरोरा, चंद्रपुर, राजुरा, चिमुर, नागभीड, मूल, जिवती, बल्लारपूर, पोंभूर्णा, सावली, कोपरना.
• सीमा – चंद्रपूर जिल्ह्याच्या उत्तरेस भंडारा व नागपुर हे जिल्हे व पूर्वेस गडचिरोली जिल्हा आहे. दक्षिणेस आंध्र प्रदेशातील आदिलाबाद जिल्हा आणि पश्चिमेस यवतमाळ जिल्हा, वायव्येस वर्धा जिल्हा आहे.

• गोंड राजे व ब्रिटिश राजवटीत तसेच स्वातंत्र्यानंतरही अनेक वर्ष हा जिल्हा चांदा नावाने ओळखला जात होता. पुढे त्याचे नवा चंद्रपुर असे झाले.
• चंद्रपूर जिल्हा हा राज्यातील सर्वाधिक सीमेंट कारखाने असलेला जिल्हा म्हणून गणला जातो. येथे राज्यातील पहिला लोह-पोलाद प्रकल्प आहे.
• या जिल्ह्यातील कोळसा, सीमेंट व बल्लापूर येथील पेपर मिल प्रसिद्ध आहे.

• चंद्रपूर – गोंड राज्याची राजधानी. चंद्र्पुरातील महाकालीचे मंदिर व गोंडकालीन किल्ला प्रेक्षणीय आहे.
• बल्लारपूर – औष्णिक विधुत निर्मिती केंद्र आहे. दगडी कोळशाच्या खाणी आहेत.
• भद्रावती – युद्धसाहित्यनिर्मितीच्या कारखान्यासाठी विशेष प्रसिद्ध आहे. येथील विजासन टेकडीवर बोद्धकालीन लेणी आहेत. जवळच ताडोबा राष्ट्रीय उधान आहे.
• वरोरा – बाबा आमटे यांनी स्थापन केलेला आनंदवन प्रकल्प येथे आहे.
• मूल – धानाच्या किंवा भाताच्या गिरण्यांकरीत्या प्रसिद्ध.
• सोमनाथ – निसर्गरम्य ठिकाण, रोगमुक्त झालेल्या कुष्ठरोग्यांची वसाहत व श्रमसंस्कार शिबीरे यासाठी प्रसिद्ध आहे.